Antoni Jezierski (1859 Ihrowice - po 1905 Kołomyja?), Gliński przed sądem bojarów, 1888

olej, płótno, 100 × 160 cm
sygn., dat. i opisany p. d.: „Antoni Jezierski.-/W Krakowie 1888 r.-”

Pochodzenie:
– 1888 r. – zakup przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie
– 1902 r. – kolekcja prywatna, Lwów Wzmiankowany:
– „Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy”, pod red. J. Maurin Białostockiej i J. Derwojeda, t. III: „H-Ki”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1979, hasło: „Jezierski Antoni”, s. 288
Poprzedzony małego formatu szkicem o tej samej tematyce – A. Jezierski, „Gliński przed sądem bojarów”, przed 1888 r., olej, płótno, 28.5 cm x 45 cm

Oferowany na aukcji obraz o tematyce historycznej powstał rok po ukończeniu przez artystę nauk pobieranych w pracowni kompozycji prowadzonej przez Jana Matejkę w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (l. 1884–1887). Wpływ mistrza jest bezsprzeczny. Inspiracją dla namalowania tej realizacji były barwne losy kniazia litewskiego Michała Glińskiego, które stały się również kanwą dla takich XIX-wiecznych utworów literackich, jak: „Śpiewy historyczne” Jana Ursyna Niemcewicza, „Gliński. Tragedia w 5 aktach wierszem” Franciszka Wężyka oraz „Gliński – dramat historyczny w 4 aktach” F. Kubala. Postać kniazia wraz z rodziną została także ujęta na rycinie zamieszczonej w publikacji Antoniego Oleszczyńskiego pt.: „Wspomnienia. O Polakach co słynęli w obcych i odległych krajach. Opisy i wizerunki”. Sam Jezierski kilkakrotnie podchodził do malowania epizodów z życia kniazia Glińkiego. W 1887 r. ukończył obraz „Śmierć Zabrzezińskiego”. Zanim zaś powstało oferowane dzieło, artysta poprzedził je dużo mniejszym szkicem o nieco innym układzie kompozycyjnym, lecz odnoszącym się do tego samego momentu, w którym to kniaź stanął przed sądem bojarów. Jakie były koleje losu, które doprowadziły do takiego finału?
Michał Gliński (ok. 1470–1534) był potomkiem „dawnych książąt ruskich z krwi Ruryka pochodzących, obdarzony od natury bystrem pojęciem i rozumem, otrzymał staranne na ów wiek wychowanie, a następnie przez lat kilkanaście kształcił się na zagranicznych dworach w sztuce rycerskiej. Po powrocie do kraju mile przyjęty od monarchy i nie tylko wyniesiony na wysoką godność, to jest marszałkostwo nadworne litewskie, ale wkrótce został zaufanym powiernikiem króla Alexandra [Jagiellończyka], który we wszystkich sprawach rządowych głównie na nim polegał.” (J. Moraczewski, „Dwaj Zygmunci Jagielloni czyli Polska w pierwszej połowie XVI wieku. Cz. 1, [Zygmunt I.] ”, [b.m.], 1859, s. 8). Sukcesy i coraz większe wpływy, jakimi cieszył się kniaź Gliński nie wszystkim się podobały i przysparzały mu wrogów, na czele których stał wojewoda trocki Jan Zabrzeziński. Zygmunt I Stary objąwszy tron po Aleksandrze Jagiellończyku i dawszy posłuch podżeganiom Zabrzezińskiego, odsunął Glińskiego od wszystkich urzędów. Nie mogąc uzyskać odgórnie sprawiedliwości, kniaź Michał w akcie zemsty zlecił morderstwo wojewody trockiego. W 1508 r. wraz z braćmi Iwanem i Wasylem dopuścił się zdrady i przeszedł na stronę moskiewską. Wasyl III nadał mu tytuł bojara, przekazał dobra w Borowsku i Jarosławcu oraz mianował dowódcą pułku. Władca obiecał również Glińskiemu namiestnikostwo smoleńskie, lecz nie wywiązał się ze złożonej obietnicy. Kniaź Michał niezadowolony z takiego obrotu sprawy postanowił ponownie ofiarować służbę królowi Polski i zapewnić sobie bezpieczny byt na terenach Litwy. Plan nie doszedł do skutku, gdyż Gliński został schwytany pod Borysowem i postawiony pod sąd. Wasyl III oskarżył go o zdradę i spiskowanie z Zygmuntem I Starym. W wyniku przeprowadzonego procesu kniaź Michał został skazany na pozbawienie wolności i zamknięty w lochach, gdzie przebywał przez okres 13 lat. Dopiero pod wpływem interwencji ze strony Heleny Wasiliewny Glińskiej, bratanicy Michała, która w 1526 r. została małżonką władcy moskiewskiego, kniaź został wypuszczony na wolność.
Antoni Jezierski w swoim dziele postanowił uwiecznić moment wyroku na Glińskim w sposób sugestywnie narracyjny. Kniaź Michał umiejscowiony został w centrum kompozycji. Jego sylweta jest dumnie wyprostowana, jedynie zaciśnięta w pięść prawa dłoń wskazuje na emocje, które wewnętrznie mogły nim targać. Przy zasłanym czerwonym suknem stole siedzi Wasyl III i palcem wskazuje najprawdopodobniej na znajdującego się z lewej strony kompozycji i zastygłego w oczekiwaniu kata z toporem w ręce. Władca nie patrzy na oskarżonego, wzrok ma odwrócony w kierunku ukrytych przed okiem widza bojarów, podbródek zaś wsparty na dłoni w geście zamyślenia. Z prawej strony kompozycji znajduje się postać odczytująca zebranym akt oskarżenia, poniżej zaś notujący wszystko sekretarz. Odmalowana scena jest kulminacyjna – oto ważą się losy kniazia Glińskiego, jaki będzie werdykt w sprawie popełnionego przewinienia? Dzieło zostało namalowane z dużą dbałością o detal. Wzrok przykuwa przede wszystkim mosiężny żyrandol zdobiony ażurowym ornamentem, zawieszone na ścianach ikony, w tym św. Jerzy zabijający smoka i leżący na podłodze kobierzec. „Gliński przed sądem bojarów” Jezierskiego jest wysokiej klasy dziełem, realizującym w pełni wszystko to, co najlepsze w gatunku malarstwa historycznego. Mamy tu odniesienie do popularnej w XIX w. awanturniczej i pełnej intryg historii kniazia Michała, która pobudza wyobraźnię widza, a wszystko zobrazowane zostało przy użyciu doskonałego warsztatu malarskiego.